روشی ساده برای تعیین هورمونها به کمک نانوذرات

محققان دانشگاه خوارزمی( تربیت معلم سابق)، روشی را پیشنهاد دادهاند که قادر به اندازهگیری مقادیر کم هورمونها در نمونههای زیستی است. این روش که حساس، دقیق و تکرارپذیر است، هزینه بسیار کمی دارد.
هورمونهای استروئیدی اثرات مهمی بر سلامت استخوان، سیستم قلب و عروق، مغز، پوست و کبد دارند. اگر سطح این هورمونها در خون بیش از حد لازم باشد، سمی و سرطانزا خواهند بود. در این تحقیق، به کمک نانوذرات اکسید آهن، جاذبی طراحی شده است که قادر به جداسازی و تعیین مقادیر ناچیز دو هورمون پروژسترون و تستوسترون در پلاسمال خون و ادرار است.
حد تشخیص این جاذب برای پروژسترون و تستوسترون به ترتیب 0/05 و 0/07 نانوگرم بر میلیلیتر به دست آمده است. همچنین با استفاده از این روش، محدوده تعیین مقادیر دو هورمون در نمونههای واقعی، به ترتیب 0/08 و 9/2 نانوگرم بر میلیلیتر برای پروژسترون و 7/9 و 97/5 نانوگرم بر میلیلیتر برای تستوسترون گزارش شده است که مطابق با مقادیر به دست آمده در تحقیقات و آزمایشهای بالینی است.
روشهای معمول موجود در آزمایشگاهها برای اندازهگیری دو هورمون پیچیده، زمانبر و پرهزینه هستند. به کمک این روش میتوان، مقادیر مورد نظر را در مدت زمانی کوتاه و با دقتی مناسب تعیین نمود.
در ساخت این جاذب از نانوذرات اکسید آهن استفاده شده است. کامیار پورقاضی، دکتری شیمی تجزیه از دانشگاه خوارزمی، لزوم استفاده از این نانوذرات را اینگونه توضیح داد: «به طور کلی نانوذرات نسبت سطح به حجم بسیار بالایی دارند. در نتیجه، هنگامی که به عنوان جاذب استفاده میشوند، با به کار بردن مقادیر بسیار کم، جداسازیهای مناسبی رخ خواهد داد. از طرفی، در صورت استفاده از نانوذرات مغناطیسی، میتوان از خاصیت فوق اشباع نسبی آنها برای انجام یک جداسازی سریع استفاده کرد. ترکیب این دو خاصیت در این کار، سبب به دست آوردن یک روش جداسازی سریع، ساده و موثر، برای اندازهگیری دو هورمون مورد نظر شده است.»
به گفته وی، مراحل انجام تحقیق بدین صورت بود که ابتدا نانوذرات اکسید آهن به روش همرسوبی شیمیایی تهیه شده و سپس توسط اصلاحگر 3-تری متوکسیسیلیل-1-پروپان تیول و نانوذرات طلا اصلاح شدند. این نانوذرات در حضور یک ماده فعال سطحی(سورفکتانت) کاتیونی به عنوان جاذب، برای استخراج و پیش تغلیظ هورمونهای پروژسترون و تستوسترون به کار گرفته شدند. در نهایت، میزان هورمونهای جذب شده، توسط روش HPLC، اندازهگیری شد. لازم به ذکر است، بهترین شرایط عملکرد این جاذب با بهینه سازی عوامل موثری مانند pH محیط، میزان نانوذره مورد استفاده، حجم نمونه و سایر موارد به دست آمد.
نتایج این تحقیق، حاصل همکاری اسداله بیرقی (عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی)، کامیار پورقاضی و میترا آملی دیوا است و در مجله Analytical methods ( جلد 6، شماره 5، ماه دسامبر، سال 2014‏، صفحات 1418 تا 1426) منتشر شده است.